Dobitnik nagrade „Nebojša Popović“ za 2024. godinu je Akademski filmski centar – Dom kulture Studentski grad iz Beograda, koga predstavljaju Milan Milosavljević, urednik Akademskog filmskog centra, i Ivan Velisavljević, urednik programa Arhiva i doktorand Fakulteta dramskih umetnosti. Nagrada će biti dodeljena u subotu, 11. januara, u 20 sati, u Dvorani Kulturnog centra Beograda.

Prvi put u istorijatu nagrade „Nebojša Popović“, ustanovljenoj 2016. godine, jedno od najznačajnijih priznanja „za doprinos promociji i kritičkom promišljanju filmske umetnosti i kulture“ pripalo je instituciji, a ne pojedincu. Nagrada „Nebojša Popović“ je tako dobila novu dimenziju i značaj na srpskoj, a i šire, filmskoj i kulturnoj sceni regiona, potvrdivši još jednom obuhvat, raznovrsnost i izvanrednost rada filmskog pregaoca čije ime nosi.

Kulturni centar Beograda, Filmski centar Srbije, Radio-televizija Srbije, Jugoslovenska kinoteka, Otvoreni univerzitet Subotica / Festival evropskog filma Palić, Udruženje građana „Pogled u svet“ / Festival autorskog filma, Fond B92 / Festival „Slobodna zona“, Međunarodni festival dokumentarnog filma „Beldoks“ i članovi porodice Nebojše Popovića, u želji da sačuvaju uspomenu na izuzetnog profesionalca i čoveka, kao i nasleđe koje je ostavio, osnovali su godišnju NAGRADU „NEBOJŠA POPOVIĆ“ ZA DOPRINOS PROMOCIJI I KRITIČKOM PROMIŠLJANJU FILMSKE UMETNOSTI I KULTURE.

Akademski filmski centar – Dom kulture Studentski grad iz Beograda, je zaslužio Nagradu decenijskim požrtvovanim i izuzetnim radom na promociji filmske umetnosti i pripadajuće kritičko-teorijske misli u nizu segmenata, od festivala, arhiva, edukacije do produkcije; od teorije pretočene u praksu do prakse obogaćene teorijom i kritikom.

Nagradu čine novčani iznos i umetnički predmet/plaketa prema autorskom konceptu Ajle Selenić, koje obezbeđuje Filmski centar Srbije, kao i pravo i privilegija dobitnika nagrade na selekciju filmskog programa prilikom dodele nagrade za narednu godinu.

Članovi žirija u sastavu prof. dr Nevena Daković, predsednica i prošlogodišnja dobitnica nagrade, akademik Želimir Žilnik, filmski reditelj, i Maša Seničić, filmska kritičarka i doktorantkinja FDU, jednoglasno su odlučili da je dobitnik nagrade “Nebojša Popović” za 2024. godinu Akademski filmski centar (AFC) iz Beograda, uz obrazloženje:

„Značaj rada i delovanja AFC osnovanog daleke 1958. godine je oduvek bio prepoznatljiv kao band apart, od Doma kulture Studentski grad, kome formalno pripada od 1976. godine; bio je i ostao mesto posvećeno, u našim uslovima, liminalnim vrstama eksperimentalnog, avangardnog, i ukupnog alternativnog filma. Na taj način posebno je sačuvao nasleđe i ‘kino-klubaški’ duh prostora nekadašnje Jugoslavije, koji je iznedrio filmsku modernu, novi jugoslovenski film, nagrađivane autore – poput Tomislava Gotovca, Kokana Rakonjca, Radoslava Vladića i mnoge druge – koji su obeležili istoriju jugoslovenskog, a danas srpskog i regionalnog filma. O svemu ovome svedoče brojne edukativne radionice, rad na razvoju i obrazovanju filmske publike, ali i filmskih stvaralaca i kritičara, dva specijalizovana festivala Alternative film/Video Festival i Balkanima, te bogata Arhiva alternativnog filma, koja funkcioniše i raste prema savremenim obrascima doba ‘arhivske groznice i preokreta’.“

Dosadašnji dobitnici nagrade „Nebojša Popović“ su: Svetlana i Zoran Popović (2016), prof. Vladimir Vlada Petrić (2017), Milan Vlajčić (2018), Miroljub Stojanović (2019), Srđan Vučinić (2020), Pavle Levi (2021), Radoslav Zelenović (2022) i prof. dr Nevena Daković (2023).

Akademski filmski centar (AFC) osnovan je 1958. godine pod imenom Akademski kino klub, a 1976. postao je deo Doma kulture „Studentski grad“ na Novom Beogradu. Jedan je od najznačajnijih i najviše nagrađivanih kino-klubova u Jugoslaviji, u kojem su filmove stvarali autori poput Tomislava Gotovca, Kokana Rakonjca, Save Trifkovića, Radoslava Vladića, Nikole Đurića… AFC je 1982. godine osnovao Arhiv alternativnog filma u kojem se čuvaju filmovi nastali u produkciji AFC-a, kao i audio, video i štampani materijali vezani za istoriju avangardnog i eksperimentalnog filma. Pored projekcija, predavanja i organizacije filmskih radionica, AFC je organizator najstarijeg domaćeg festivala posvećenog isključivo alternativnim filmskim formama – Alternative Film/Video (1982-1990, obnovljen 2003. godine), a od 2004. i Evropskog festivala animiranog filma Balkanima. Filmovi i programi AFC-a su u protekle dve decenije bili prikazani na prestižnim filmskim festivalima (Marsej i Solun 2009. godine, Roterdam 2010. i 2020. godine, Berlin 2013. i 2014), i u sklopu retrospektiva u filmskim muzejima i galerijama (Njujork, Vašington, Brisel, Varšava, Tokio, Frankfurt…).

NEBOJŠA POPOVIĆ (1958–2015) je bio jedan od retkih preostalih svetlih glasova kritičarske profesije. Njegove kritike bile su lucidne i eruditske, britke i moderno prezentovane, tako da istovremeno komuniciraju i sa najširim televizijskim auditorijumom i sa intelektualnom elitom. Njegovi čuveni razgovori sa vodećim savremenim svetskim i domaćim filmskim autorima u emisiji „Drugi vek“ na RTS-u postavili su visok standard kao sveobuhvatne i dubinske, žive, lične interakcije koje su stvarale slojevite portrete sagovornika i često bacale novu svetlost na njihovo stvaralaštvo. Kao urednik filmskog programa Dvorane Kulturnog centra Beograda profilisao je koncept kvalitetnog umetničkog filma na kojem su ukus formirale generacije gledalaca. Nebojša Popović je svojim celokupnim delovanjem promovisao ljubav prema filmu, kao i njegovo duboko intelektualno promišljanje.

Dodela i filmski maraton

U Subotu, na dan dodele nagrade, u DKC-u će se odvijati maraton filmova po izboru prošlogodišnje dobitnice nagrade – prof. dr Nevene Daković.

Tradicionalno programinje filmova za dan dodele nagrade „Nebojša Popović“ je zadatak koji zahteva ravnotežu ličnog ukusa i interesovanja prošlogodišnjeg dobitnika nagrade, filmova koji su na neki način obeležili proteklu godinu i odavanja počasti Nebojšinom suptilnom razmišljanju o filmovima, naklon Dvorani Kulturnog centra Beograda koja tradicionalno organizuje ovu svečanost, a ove godine i markiranje osobenosti dobitnika – Akademskog filmskog centra. U „igri“ sa dostupnošću filmova i raspoloženjem distributera program je složen tako da odslikava tmurnu i turbulentnu godinu – bez ijedne komedije, romkoma ili melodrame u užem smislu, dakle bez feel good priča – koja je ostala za nama te najavljujući, čini se, još neizvesniju 2025. godinu. Pored brojnih izmena, promena i neispunjenih želja, ipak su ostali simptomatski naslovi – Svemu dođe kraj posle čega sledi Drugi čin a između su markantne pripovesti vremena.

Megalopolis (F. F. Kopola, 2024), polarizovane kritičke i gledalačke recepcije oprečne hvalospevima povodom 50 godina Kopolinog klasičnog i kultnog ostvarenja Kum 2, bavi se, pored ostalog i aktuelnom temom urbicida (posebno bolna tema za stanovnike Beograda). S toga, uprkos distopijskim premisama, megalopolis se vraća u život uz svetlo nade na kraju nudeći raskošni imaginarijum cityscape-a, od antičkog Rima do Istrebljivača (Ridli Skot), od Frica Langa do Petog elementa (Luk Beson) i Gotama.

Nesvrstani Mile Turajlić (2022), kao deo diptiha koji uz njena dva prethodna ostvarenja predstavlja emotivnu trilogiju istorije Jugoslavije (od međuratnog perioda, preko zlatnih godina SFRJ, do devedesetih i postjugoslovenske ere), su arhivski duboko utemeljeno ostvarenje, zahvaljujući opsežnom traganju po raznolikim medijskim dokumenatima, zapisima i prošlosti. Film jasno mapira preobražaj istorije u narative koji stvaraju sećanje i otvara beskonačna čitanja iz interdisiciplinarne optike koja obuhvata medijsku arheologiju, kolonijalne i dekolonijalne teorije, lieux de mémoire, postgeneracije…

Polarizovane reakcije na Zonu interesa (DŽ. Glejzer, 2023), potaknute najpre Glejzerovim govorom na dodeli Oskara (Oskar za najbolji strani film za 2023. godinu) u jeku borbi u Gazi, uravnotežene su inovativnim „pisanjem i reprezentacijom“ Holokausta koje film nosi. Nov način iskazivanja neiskazivog – „banalnog“ ali aposlutnog zla – podrazumeva snažno sugerisane ali radikalno odsutne prizore iz logora koliko i vivisekciju (ali isto tako je primeren izraz i obdukcija) počinilaca. Hladni, suzdržani i nezadovoljni egzekutori nalaze sreću samo u dobrom obavljanju poslova ne radi ispunjenja ženja već ispunjenja dužnosti, moralnih obaveza ili naredbi u granicama zone interesa koja je, u tom smislu, brižljivo i slojevito/koncentrično koncipiran prostor oko nevidljivog epicentra.

Najnoviji film Rajka Grlića, Svemu dođe kraj, je tranziciona crna romansa – prenatrpanog zapleta što inače nije odlika reditelja koji je najbolji pisac među rediteljima Praške škole, problematične glumačke podele, i odsustva „hemije“ među junacima – elegična kruna rediteljevog opusa i medicinski precizna dijagnoza doba u kome živi čovek na Balkanu.

Konačno, Drugi čin (K. Dupje, 2024) vekovne filmske priče je obuhvatna analiza odnosa filma i veštačke inteligencije koliko i samosvesna ispovest sedme umetnosti tj. novomilenijumski odgovor na „najlepše ode kinematografiji“ koje nam je dao francuski novi talas – Američku noć (Fransoa Trifo, 1973) i Prezir (Žan Lik Godar, 1963). Na istom tragu, kritički prolaz kroz tekst otkriva višestruko meta delo – filmu o filmu i glumcima, filmu o konstrukciji slojevite stvarnosti, vrstama autorstva, odnosu fikcije i stvarnosti koje podjednako potpisuju Dupje, njegov filmski alter ego i AI…