Petrovaradinska tvrđava: Kako brinemo o najkompleksnijem kulturnom dobru Novog Sada?

Tvrđavu u današnjem obliku izgradila je Austrougarska kao odbranu od Osmanskog carstva. Projekat tvrđave izradio je francuski vojni arhitekta Sebastijan Voban, a gradili su je austrijski vojni inženjeri. Kamen temeljac položio je austrijski princ Kroj.

"Ako ne najvrednije, onda zasigurno najkompleksnije nepokretno kulturno dobro koje baštini grad Novi Sad jeste Petrovaradinska tvrđava, građena kao bastiona fortifikacija u periodu od 1692. do 1780. godine, po planovima vojnih inženjera onog doba," objašnjava za N1 predsednica Društva konzervatora Srbije Katarina Maksimov.

Gibraltar na Dunavu

Tvrđava se prostire na 122 hektara. Izgrađena isključivo u vojne svrhe, postala je neosvojiva za ratnu tehniku 18. veka i dobila nadimak "Gibraltar na Dunavu".

"Značaj Petrovaradinske tvrđave danas ogleda se u njenoj prostranosti i izuzetnoj očuvanosti, sa fortifikacijskim elementima koji jasno govore o njenom geostrateškom značaju u okviru nekadašnje Habsburške monarhije," navodi za N1 arhitekta konzervatorka.

Nije svrstana u najvišu kategoriju kulturnog dobra

Do 1948. godine Petrovaradinska tvrđava je služila isključivo kao vojni objekat. Te godine je prepoznata kao značajna kulturna baština, kada je i proglašena za nepokretno kulturno dobro, da bi 1991. godine zavredila i kategorizaciju prostorno kulturno-istorijske celine od velikog značaja.
Katarina Maksimov ukazuje da bi Petrovaradinska tvrđava zbog svojih vrednosti trebalo da dobije najvišu kategoriju kulturnog dobra za državu Srbiju.

"To se još uvek nije dogodilo zbog komplikovanih procedura i dosadašnje neusaglašenosti u metodologiji vrednovanja," ističe Maksimov za N1.

Ona dodaje da, bez obzira na kategorizaciju kao pravno merilo, značaj Petrovaradinske tvrđave je nedvosmislen i kao takav veoma jasan i u širim društvenim okvirima, a ne samo u usko stručnim - konzervatorskim.

"Njen značaj se ogleda, pre svega, u očuvanosti skoro 90 odsto ukupnog originalnog korpusa od završetka gradnje, pa sve do danas. Zatim, u veličini i prostornom obuhvatu koju zauzima na desnoj obali Dunava, kao mesto sa kojeg se kasnije i razvio Novi Sad – drugi najveći grad u Srbiji. Veliki značaj ima i u slojevitim istorijskim podacima, do kojih se došlo sistematskim arheološkim iskopavanjima, odnosno višedecenijskim radom arheologa, pomoću kojih je jasno dokazano da je ta lokacija od praistorije bila zanimljiva za naseljavanje mnogih naroda i civilizacija," ukazuje predsednica Društva konzervatora Srbije.

Neosvojiva i celovita

Katarina Maksimov napominje da slojevitost tvrđave nije vidljiva na površini, kao što je to uobičajeno u mnogim fortifikacijama koje su bile razarane, a potom nanovo podizane, i na kojima se jasno mogu "čitati slojevi istorije".

"Za razliku od drugih utvrđenja, Petrovaradinska tvrđava je očuvana u celosti kao bastiona, barokna fortifikacija, jer do kraja njene izgradnje nikada nije bila osvojena, odnosno razorena fizički u ratu," ističe sagovornica portala N1.

Ugroženost zbog neadekvatnog održavanja

Nakon Drugog svetskog rata, kada je tvrđava i u potpunosti izgubila svoju vojnu funkciju artiljerijske tvrđave, skoro je u potpunosti predata Gradu na korišćenje sa idejom da postane javni prostor, sa kulturnim, umetničkim, obrazovnim sadržajima, ali i kao uređeni parkovski prostor, podseća Maksimov.
"Od tada je održavanje i upravljanje Tvrđavom postalo svojevrsno breme, zbog njene vrednosti, fizičke rasprostranjenosti i slojevitog sadržaja. Svi dosadašnji pokušaji nisu bili dovoljni da učine pravi korak ka organizovanju samoodrživog sistema, koji bi istovremeno bio i u funkciji korišćenja svih benefita ovog kulturnog dobra, ali i očuvanja Tvrđave po svim profesinalnim princima konzervatorske struke," ukazuje za N1 arthitekta-konzervatorka.

Ona smatra, da zbog toga ne čudi ni paradoksalna činjenica, da je Petrovaradinska tvrđava, sa jedne strane mesto i prostor kojim se svi ponose, dok je s druge strane eksploatisana bez jasnog plana i programa za njeno održavanje.

"Ideja stručne konzervatorske službe o načinu upravljanja ovim kulturnim dobrom, kao i formiranje menadžment plana kojim bi se dugoročno obezbedilo njeno očuvanje, do danas nije našla put do svih zainteresovanih strana, iako je to jedini način da se sačuvaju sve vrednosti Petrovaradinske tvrđave za buduće generacije“, upozorava Maksimov.

Ona tvrdi da neodržavanje objekata i struktura predstavlja najveći rizik po Tvrđavu.

"Nejasno definisani načini korišćenja poslovnih prostorija i javnih površina, nelegalne i neodržavane instalacije, nesistematsko ulaganje, previše saobraćaja, nepostojanje čuvarske službe, i možda najznačajnije: neispunjavanje propisanih mera tehničke zašite, koje izdaje nadležna služba zaštite nepokretnih kulturnih dobara," zaključuje za N1 predsednica Društva konzervatora Srbije Katarina Maksimov.