"Blek Hok" korišćeni u američkoj avijaciji: Kakve je helikoptere dobila Albanija?

Helikopteri su 13. januara američkim transportnim avionom C-17A dopremljeni na aerodrom Rinas kod Tirane a po ugovoru koji je albansko Ministarstvo odbrane potpisalo sa Pentagonom maja 2020. godine.

Šta je Albanija dobila, istorijat i performanse "Crnog jastreba"

Black Hawk UH-60A (u nastavku Blek Houk, Crni jastreb) jedan je od kultnih američkih vojnih vazduplohova, koji je početkom dvehiljaditih imao i "glavnu ulogu" u jednom holivudskom ratnom blokbasteru.

Iza njega stoji kompanija Sikoriski (Sikorsky Aircraft), proizvođač aviona sa sedištem u Stratfordu, u Konektikatu. Osnovao ga je pionir avijacije i ruski imigrant rođen u Kijevu Igor Sikorski 1923. godine. Bila je to kompanija koja je među prvim počela da proizvodi helikoptere za civilnu i vojnu upotrebu.

Tako je i dan danas. Sikorski je ostao lider u svojoj oblasti i vodeći proizvođač helikoptera, sa vodećim modelima u gami - UH-60, SH-60, HH-60, uz novije modele Super jastreb, Ciklon i Kralj pastuv, eksperimentalni "S-72".

Sikorski je usko povezan i sa američkim predsednički helikopterom, Marine One, od 1957. godine (danas su to modeli VH-3 i VH-60). Godine 2015. Sikorski je prodat američkoj kompaniji za vazduhoplovstvo, oružje, odbranu, bezbednost informacija i tehnologiju Lokid Martin.

"Crni jastreb" je dvomotorni (koristi Dženeral Elektrik T700 turboosovinski motor), pomoćni vojni helikopter srednjih dimenzija sa četiri lopatice. Ime je dobio po indijanskom vođi i ratniku plemena Sauk, koji je živeo na području današnjeg srednjeg zapada Sjedinjenih Država.

Prototip ovog modela bio je pobednik programa "Sistem pomoćnih taktičkih transportnih letelica vojske Sjedinjenih Država" 1976, a tri godine kasnije stupa u vojnu službu SAD. Nakon toga su usledile i varijante za elektronsko ratovanje, specijalne operacije i unapređene verzije (UH-60L and UH-60M).

Helikopter ima dugačak oblik niskog profila kako bi zadovoljio potrebe vojske za transport na brodu, dok je repni rotor nagnut i ima krutu poprečnu gredu. Može da nosi 11 vojnika sa opremom, 1.200 kg unutrašnjeg i 4.100 kg spoljnog tereta.

Serija helikoptera Blek Hok može da obavlja širok spektar misija, uključujući taktički transport trupa, elektronsko ratovanje i vazdušno-medicinsku evakuaciju.

U operacijama vazdušnog napada, može da opsluži 11 članova borbene trupe trupa ili da premesti haubicu 105 mm M119 sa municijom od 30 metaka i posadu od četiri čoveka u jednom podizanju.

UH-60 može biti opremljen krilima na vrhu trupa za nošenje rezervoara za gorivo ili različitog naoružanja. Ova funkcija, "Inicijalni sistem stubnih krila - ESSS" poseduje dva pilona na svakom krilu za prevoz dva rezervoara, jednog od 870 litara, i drugog od 1.700, a na nju se može smestiti i 4.500 kg naoružanja, poput raketa, projektila, čaura.

Nakon što je ustanovljeno da četiri rezervoara za gorivo ometaju polje vatre za topove na vratima naknadno je razvijen sistem eksternog rezervoara.

Cene modela H-60 variraju zbog razlike u specifikacijama, opremi i količinama. Na primer, cena helikoptera UH-60L Blek Hok je 5,9 miliona dolara, dok je cena HH-60G Pajv Hok 10,2 miliona dolara.

Bitka kod Mogadiša i atentat na Osamu bin Ladena

Iako je stupio u službu američke vojske 1979. godine, helikopter je prvi put korišćen 1983. tokom invazije na Grenadu, a kasnije i 1989. tokom invazije na Panamu. Tokom Zalivskog rata 1991, UH-60 je učestvovao u najvećoj misiji vazdušnog napada u istoriji vojske SAD sa preko 300 involviranih helikoptera.
Godine 1993. "Crni jastrebovi" su bili glavni akteri u bici za Mogadiš u Somaliji koja se vodila 3. i 4. oktobra. Ova misija poznata je i kao "Incident pada Crnog jastreba" (Black Hawk Down Incident), u kojem su oborena tri helikoptera. U bici između Sjedinjenih Država i Somalijske nacionalne alijanse poginulo je najviše američkih vojnika u jednog bici nakon Vijetnamskog rata, ukupno 18, uz 73 povređenih. Na somalijskoj strani taj broj je procenjen između 133-700 žrtava.

Nakon bitke razbesneli Somalijci su mrtve američke vojnike ulicama Mogadiša, čin koji je američka televizija prenosila uprkos negodovanja javnosti. Dogašaj je ekranizovan 2001. kroz film "Black Hawk Down" sa Džošom Hartnetom, Ivanom Mekgregorom, Erikom Banom i Tomom Hardijem u glavnim ulogama.

Još jedno prominentno korišćenje "Jastreba" vezuje se za misiju "Neptunovo koplje" 1. maja 2011, jedinica specijalnih operacija SAD koja je rezultirala smrću Osame bin Ladena. Tada su korišćene specijalno modifikovane verzije H-60s. Jedan takav, MH-60 se urušio prilikom sletanja, i američke snage su ga uništile, pa su ostaci Bin Ladena odnešeni u drugom opslužnom helikopteru MH-47s. Mediji su izvestili da je pakistanska vlada odobrila kineskoj vojsci pristup olupini srušene 'nevidljive' varijante UH-60 u Abotabadu, ali su Pakistan i Kina demantovali izveštaje, dok ni američka vlada taj podatak nije potvrdila.

Još jedna nesreća vezuje se za ovu kompaniju, tačnije za model S-76B, Mark II verziju S-76, tada novog tipa helikoptera dizajniranog 70-ih godina, prvobitno za prevoz naftnih rukovodilaca sa obale na platforme u dubokom moru. Godine 2020, 26. januara u Kalabasasu, 48 km severozapadno od centra Los Anđelesa poginuo je slavni američki košarkaš Kobe Brajant, nakon što je helikopter je ušao u nisku oblačnost, zbog čega je pilot izgubio osećaj za orijentaciju, a samim tim i kontrolu.

Potražnja

Zemlje koje su kupile ovaj helikopter su brojne, od Australije, Turske, Brazila, Kine, Kolumbije (daleke 1987.), Izraela (10 komada 1994.), Meksika, Filipina, Poljske, Slovačke i dr.

I potraživanja su ogromna, na listi čekanja su Tunis, Letonija, Litvanija, Grčka, koja je u decembru 2023. godine odabrala model UH-60M za potencijalnu porudžbinu 35 helikoptera i prateće opreme za procenjenu cenu od 1,95 milijardi dolara, nakon što to bude odobrio američki Kongres.

Albanija je peti korisnik na Balkanu helikoptera UH-60 Blek Hok, dok su ostale zemlje članice NATO-a Hrvatska, Grčka, Rumunija i Turska. Na Kosovu u bazi Bondstil američka armijska avijacija od 1999. godine održava detašman sa "jastrebovima"za podršku snagama KFOR. Glavni korisnik helikoptera u regionu je Hrvatska vojska, koja od 2022. godine ima četiri primerka savremene varijante UH-60M i namerava da nabavi još osam za popunu svoje eskadrile.

Heterogena flota Albanije biće izazov za tehničku podršku i redovno održavanje i sa prelaskom na UH-60A redukovaće se broj letelica.